Ze is ons nieuwe joenk, maar ze luistert beter dan Guy
Voorzitster van een meerderheidspartij of niet, als Gwendolyn Rutten van iets overtuigd is, trekt ze zich weinig aan van coalitiepartners of protocol. Content comes first. ‘En daar werd ik vanaf dag 1 mee geconfronteerd’, steekt stafmedewerker Aubry Cornelis van wal. De communicatiewetenschapper was nog maar net afgezwaaid aan de VUB toen Gwendolyn Rutten hem na een opname van de tv-quiz De Pappenheimers prompt aanwierf als tekstschrijver. ‘De eerste speech die ik voor haar moest schrijven, was er één voor een diplomatieke soiree in de Melsensstraat’, blikt hij terug. ‘Ik had iets grappigs op papier gezet, wist ik veel. Vijf minuten voor ze beneden verwacht werd, kwam Gwendolyn naar me toe en zei ze, heel rustig: “Ik heb je speech net gelezen, hij is leuk geschreven, maar er staat niets in. Ik wil het wel over inhoud hebben, hé. Ik ben geen koffiedame.” Dat typeert haar helemaal. Voor haar is het belangrijker om het gevecht ten gronde te winnen dan de 48 uren-stratego die puur om perceptie draait. Kijk naar het biomassa-dossier: uiteindelijk hebben we gelijk, hé.’
Het valt op. Waar je vroeger vijf liberalen kon bellen en vijf
verschillende standpunten kon horen, is er nu grote eensgezindheid over hoe de ‘Turtelboom-saga’ geïnterpreteerd moet worden. Na de ministerwissel en de forcing van Gwendolyn Rutten om de biomassacentrale in Gent voorgoed te begraven, besliste de Vlaamse regering plots – zonder de nieuwe minister Tommelein – om dat inderdaad te doen. Rutten en co. werden stevig in hun hemd gezet en waren not amused. Maar ze trekken aan één zeel. ‘Kijk naar de feiten: uiteindelijk zijn ze ons gevolgd’, zegt de ene. ‘Het resultaat is wat wíj wilden, wat wij altijd gezegd hebben’, zegt een ander. Of nog: ‘Dit is geen verloren veldslag, integendeel, we halen onze slag thuis.’ Enzovoort, enzovoort. Heeft Rutten haar blauwe troepen goed gedrild of loopt de kleinste coalitiepartner ineens over van (al dan niet terecht) zelfvertrouwen?
Gwynie Minnie
Dinsdag 3 mei, 19.30 uur. Het Open VLD-hoofdkwartier in de Brusselse Melsensstraat is aardig volgelopen voor het nieuwe seizoen van ‘Café Futur’, deze keer over onderwijs. De voorzitster kampt met keelpijn – ‘Te veel gepraat de afgelopen dagen’, verklaart ze met een lachje – maar dat hindert haar niet om de twee aanwezige journalisten met handen en voeten uit te leggen waarom Open VLD wél als winnaar uit het biomassa- en Turteltaksdebat zal komen.
Het wordt ietwat pijnlijk wanneer een paar oudere sympathisanten of militanten mevrouw Rutten willen groeten. Onwennig proberen ze haar aandacht te trekken, maar de voorzitster heeft een missie en die moet eerst worden afgemaakt. Uiteindelijk krijgen ze een snelle zwaai – ‘Ik had u al gezien, hoor. Ik ga u niet kussen want ik vrees dat ik ziek aan het worden ben.’
Ze houdt het maar beter nog even uit, want er is nog werk aan de winkel als ze de perceptie wil keren. Want op hetzelfde moment pakt De Ideale Wereld immers uit met een parodie op Sesamstraat waarin Gwynie Minnie een mes in de rug steekt van Dikkie Dik (Annemie Turtelboom). Het filmpje wordt de dagen nadien druk gedeeld op de sociale media.
Politiek beest
‘Gwendolyn heeft de ministerwissel net heel menselijk en correct aangepakt’, vindt Vincent Van Quickenborne. De Kortrijkse burgemeester verdedigt zijn voorzitster waar hij kan – dat was bij haar voorgangers soms anders. ‘Kijk, we hadden twee problemen. Eén: we konden geen kant meer op met die energieheffing. die mensen tegen Annemie persoonlijk uitspeelden. En twee: Open VLD was te onzichtbaar. Veel sneller dan ik had durven te hopen, heeft Gwendolyn die zaken aangepakt. Zij heeft een analyse gemaakt en Annemie heeft een beslissing genomen. In één ruk zijn zo de broodnodige personeelsproblemen opgelost en toont Open Vld haar relevantie in het energiedebat.’
Is dat zo? ‘ Pick your battles’, schreef deze krant de voorbije week. Het zinnetje irriteert de Melsensstraat mateloos. Cornelis: ‘Je doet toch niet aan politiek om je gevechten te kiezen? De forcing van Gwendolyn was allesbehalve een gebrek aan strategisch inzicht, het was het politiek beest in haar ten voeten uit. Ze wil bakens verzetten en gaat er nooit halfhartig voor.’
Volgens Van Quickenborne is dat voer voor Wetstraatanalisten. ‘Ach ja, het was 1-0 voor de liberalen en vervolgens wilden de Vlaamse coalitiepartners er absoluut 1-1 van maken, maar voor ons telt het resultaat.’
Mirakelvoorzitter
‘Gwendolyn weet precies waar ze wil uitkomen’, vult oud-minister Fientje Moerman aan. ‘Er is een goeie biljarter aan haar verloren gegaan. Natuurlijk zullen die vier jaar als voorzitter haar gehard hebben, maar au fond is het nog altijd de Gwendolyn die ik heb leren kennen: ik ken weinig mensen die een probleem zo snel kunnen doorzien. Haar brein marcheert als een flow chart. Noemt men haar kil en hardvochtig? Mocht ze een man zijn, dan was ze besluitvaardig. Dat ís gewoon zo. Toen de regering in 2003 de accijnzen verhoogde voor diesel en benzine – ik was minister van Economie -, zei oppositieleider Pieter De Crem (CD&V) smalend in de Kamer: Fientje komt om haar tientje. Kijk, politiek is sowieso hard, voor iedereen, maar als het over vrouwen gaat, wordt het nog altijd net iets persoonlijker.’
Toen Rutten in 2009 voor het eerst een gooi deed naar het voorzitterschap van de partij, werd ze ‘de vrouw zonder vijanden’ genoemd. Dát zal men nu niet snel meer zeggen…
Eind 2012 werd Rutten écht kopvrouw, na een spannende race tegen Egbert Lachaert. Ze kreeg 60 procent van de stemmen. Haar eerste doel? De partij weer verenigen en fier maken. Daarna: een lijn uitzetten. Jongerenvoorzitter Maurits Vande Reyde: ‘Opdracht geslaagd. De organisatie is fundamenteel hervormd, ze leidt ons ergens heen en is niet bang om een boodschap te brengen. In het begin praatte ze veel zonder dat ze veel zei. Nu praat ze veel minder, maar als ze praat she calls the shots. Ze communiceert duidelijker en charismatischer. Dat veroorzaakt meer tegenwind, maar dat is een goeie zaak.’
Berekende risico’s nemen zit volgens Rutten in het DNA van de liberalen. Ze wil van lef haar handelsmerk maken. Durven te ondernemen. Sinds haar man Jimmy zijn koffiebar heeft in Aarschot, doet het echtpaar ook in de praktijk aan ondernemen.
In de politiek speelt ze vaak hoog spel – blufpoker zelfs. Maar het loonde al verschillende keren. In januari 2013 moest Open VLD de gouverneurspost in Oost-Vlaanderen aan de N-VA laten, maar Rutten verkreeg wél dat de procedure transparanter wordt. En na de verkiezingen van 2014 slaagde ze erin haar ‘één en ondeelbare’ partij in zowel de Vlaamse als de federale regering te loodsen. Van Quickenborne noemde haar voor de camera’s een mirakelvoorzitter.
Hoeveel blijft daarvan over? Enkele dagen nadien was het al prijs: bij de aanduiding van de twee uitverkorenen voor de Vlaamse ministerposten (Annemie Turtelboom en Sven Gatz) bleek dat een veelvoud aan liberalen zich gepasseerd voelden. De reconstructie die Humo twee weken later publiceerde, zette de partij neer als de krokodillenvijver van weleer.
Bezoek in het ziekenhuis
Dat is een brug te ver, vinden de meeste liberalen, maar het klopt wel dat er een kleine maar harde kern liberalen is die zijn eigen ambities boven alles stelt. ‘Dat zijn de primadonna’s,
diegenen die anoniem getuigen in de pers en hun eigen absurde verhalen tot waarheid promoveren’, meent Maurits Vande Reyde. Minister van staat Annemie Neyts heeft er geen goed woord voor over. ‘Ik hoopte echt dat we daarvan af waren, van al dat gespin en gestook. Maar afgelopen weekend had ik een onaangenaam déjà-vugevoel: er is een beschadingingsoperatie aan de gang vanuit eigen rangen, en ik vind dat ongelooflijk jammer. Want het verleden heeft bewezen dat we daar niets bij te winnen hebben. Voor mij is het niet Gwendolyn die averij heeft opgelopen, maar zij die spinnen.’
Toen eind vorig jaar Turtelboom keer op keer de communicatie verknalde en de partij dagelijks aangesproken werd op de Turteltaks, eisten sommigen haar ontslag. ‘We moesten íets doen’, vertelt kamerlid Luk Van Biesen. ‘We kregen voortdurend brieven, mensen haakten af als kiezer of stuurden hun lidkaart terug… Op een bepaald ogenblik waren er in de partij krachten bezig die Gwendolyn probeerden aan te zetten om zélf vice te worden in de Vlaamse regering.’ Ze droomden al van het voorzitterschap en berekenden of het combineerbaar zou zijn met de sjerp, maar uiteindelijk koos Rutten om voor een tweede termijn te gaan. Van Biesen: ‘Ik maak me sterk dat de meeste liberalen houden van de manier waarop ze de partij leidt. Zelf vergeet ik niet hoe ze me tot twee keer toe is komen bezoeken toen ik een week in het ziekenhuis lag.’
Kink in kabel met Slangen
Kan er kritiek geleverd worden binnen de partij, is er ruimte voor tegenspraak? De jonge Arne Vandendriessche zag af van een tegenkandidatuur voor het voorzitterschap na een lang gesprek met Rutten zelf. Ze beloofde ‘dat er zaken zouden veranderen’. Noël Slangen, haar vroegere compagnon, was ongemeen scherp voor de ‘populistische, totaal onliberale’ uitlatingen van partijgenoot Marc Vanden Bussche, de burgemeester van Koksijde, en sindsdien zit er een serieuze kink in de kabel tussen Slangen en de voorzitster.
Tussen Fientje Moerman en de partijtop zit er al sinds 2014 een haar in de boter wegens de lijstvorming. Moerman
is uit de politiek gestapt. ‘De bladzijde is omgedraaid’, reageert ze kort, ‘maar die hele geschiedenis heeft me tien jaar van mijn leven gekost. Wat ik nu wel heel zeker weet, is dat Gwendolyn er voor niets tussenzat.’ Twee jaar lang had Moerman amper tot geen contact met de Open VLD-top, maar een paar weken geleden belde ze Rutten toch eens op om te gaan lunchen. ‘We zagen mekaar, en het was meteen terug in orde. We hebben een hele lunch lang de wereld verbeterd.’
Haantjes in het kot
Zij die anoniem de vuile was van het eigen blauwe nest buitenhangen, krijgen lik op stuk. Rutten heeft een neus voor dat soort zaken, ze verafschuwt hypocrisie en anoniem moddergooien. Er zijn liberalen die niét meer meteen over alles geïnformeerd worden. ‘Dat hebben ze aan zichzelf te danken.’
Van Quickenborne: ‘Voorzitter van een politieke partij zijn, is sowieso moeilijk, voorzitter van een liberale partij zijn is zowat het moeilijkste dat er is. Wij zijn een optelsom van individuen, een partij met veel haantjes. Al die haantjes in hetzelfde kot krijgen, dat kan niet iedereen. Gwendolyn wel.’
Zij zet wel de lijn uit. Maar een machtspolitica? Dat niet, vindt haar woordvoerster. ‘Ze functioneert als de coach van het team’, zegt Laure Stuyck. ‘Ze geeft veel inspraak en ze let erop dat ze iedereen laat scoren.’ Federaal minister Maggie De Block is en blijft dé troefkaart van de partij. Natuurlijk zou Rutten graag even populair zijn als De Block in ‘hun’ Vlaams-Brabant, maar ze heeft bliksemsnel ingezien dat De Block boven iedereen uittorent en daar maakt ze handig gebruik van.
Wie denkt ze dat ze is?
De coalitiepartners hebben zo hun mening over de liberale opstelling. ‘Ik, geen ambitie? U hebt mij geschoffeerd, mevrouw Rutten!’ Dixit Hilde Crevits in het Vlaams Parlement op woensdag 24 februari. Ruttens manier van politiek bedrijven wekt grote ergernis op. Het is niet de eerste keer dat de Open VLD-voorzitster afwijkt van de lijn van de Vlaamse regering. Ook in het onderwijsdebat was het een paar maanden
geleden prijs, Onderwijsminister Hilde Crevits (CD&V) reageerde korzeliger dan we van haar gewoon zijn. Rutten moet haar plaats kennen, luidt het. En: het moet maar eens gedaan zijn met die profileringsdrang van Open VLD. Wie denkt Rutten wel dat ze is?
Toen ze op 2 januari het discours van De Wever wegzette als ‘zever’, reageerden veel N-VA’ers verbolgen. En dat terwijl voorzitter Bart De Wever twee jaar geleden in Het Belang van Limburg nog uitlegde hoe zeer hij haar had leren waarderen: ‘Harde werker, gedreven politica. Veel pit, veel peper. Ik moet zeggen: dat bracht de onderhandelingen op smaak.’ Geen van de gecontacteerde CD&V- en N-VA-kopstukken voelde zich geroepen om openlijk mee te werken aan dit portret, maar achter de schermen laten ze hun wrevel over de junior partner de vrije loop.
Rutten is hoegenaamd niet onder de indruk, haar entourage evenmin. ‘Om het in voetbaltermen te zeggen: we spelen offensief, ja’, erkent Aubry Cornelis. ‘Maar dat lijkt mij niet onlogisch als je ziet van waar we komen. Als je in de Champions League een terugwedstrijd speelt nadat je de heenmatch verloren hebt, ga je toch ook niet voor eigen doel blijven hangen?’
Off the record is men nog een stuk stoutmoediger. ‘ Awel, als de N-VA en CD&V willen laten voelen dat we mathematisch overbodig zijn, dat ze dan zelf maar een onderwijshervorming stemmen zónder ons. Want wij keuren geen onderwijshervorming goed waar we niet achterstaan.’
Maar zoals dat gaat in de politiek, is er intussen onder de radar wel wat masseerwerk gebeurd door de nieuwe Vlaamse minister Bart Tommelein die zich wel uiterst loyaal wil opstellen. Al zal het incident rond de biomassacentrale wel ergens opgeslagen blijven op een harde schijf.
Plots kandidaat-burgemeester
Ook lokaal zet Rutten haar boots on the ground. De partijvoorzitster is immers ook schepen van Mobiliteit in Aarschot. ‘Ze komt heel regelmatig naar het schepencollege’, bevestigt de Aarschotse burgemeester André Peeters (CD&V). ‘Als
ze komt, beheerst ze de debatten. Ik heb er geen probleem mee, want het is altijd constructief, maar het is wel een karaktertrekje van Gwendolyn waar je niet omheen kan.’ Is Rutten een teamspeler? André Peeters: ‘Geen commentaar.’
Onlangs voelde hij zich toch wat koud gepakt. Eind februari kondigde Rutten op de lokale ROBtv plotsklaps aan dat ze in 2018 de Open VLD-lijst zou trekken (vorige keer duwde ze nog, red), waarmee ze zich ineens tot kandidaat-burgemeester uitriep. Een verbouwereerde Peeters zat erbij en keek ernaar. ‘Tja’, blikt hij terug. ‘Dat vond ik een ongelukkige timing. We zijn pas halfweg de bestuursperiode, we hebben nog heel wat andere katten te geselen.’ Sindsdien is er volgens hem een ‘ietwat andere dynamiek’ in het schepencollege.
De burgemeester heeft naar eigen zeggen ‘met grote verwondering’ gekeken naar de Turtelboom-saga. ‘Ik vermoed dat Gwendolyn onder heel wat hoogspanning staat door de slechte peilingen. Wat mij al eerder opgevallen is, is dat ze zich nogal laat leiden door de sociale media. Maar die lijken soms wel een zweepslag waardoor politici voortdurend communiceren en nogal meegaan in de waan van de dag…’
In de Melsensstraat heet dat ‘in de communicatie gaan’. Er wordt altijd afgesproken ‘wie in de communicatie gaat’, en die persoon wordt dan uitgebreid gebrieft door Rutten. Niet zelden gaat Rutten zelf in de communicatie. ‘En ze doet dat heel goed’, verdedigt Annemie Neyts haar. ‘Ik zie het zo: inhoudelijk hebben we deze week het pleit gewonnen. Alleen psychologisch is het ons niet gegund. Dat zegt veel over de kleingeestigheid van de Vlaamse coalitiepartners.’
‘Ze lijkt nog het meest op de jonge Guy Verhofstadt, in zijn beginperiode’, vat Van Quickenborne samen. ‘Zij is da joenk 2.0, maar dan de vrouwelijke versie. En ze luistert betert, dat was bij Guy – zeker op het einde – minder het geval. Ze is soms iets te weinig diplomatisch, maar dat was Margaret Thatcher ook en dat is nog altijd de belangrijkste Britse premier sinds de Tweede Wereldoorlog.’
Marjan Justaert ■